Byłem w Los Angeles dwukrotnie i za każdym razem mi się nie podobało.

Pierwszy raz pojechałem naprawdę, wiedziony złotym wyobrażeniem fabryki snów. Dostałem ponure bryły miasta rozsypane na górkach, do przesławnej plaży nie dopchałem się wcale ze względu na korki, czego nie żałuję – nad wybrzeżem wisiała mgła gęsta jak katarakta. Żarcie mieli okropne, dobrze, że przynajmniej drogie. Najsmutniejsze wrażenie zrobił sam Hollywood, zaludniony przez turystów oraz osobników, których tylko czysty strój odróżniał od kloszarda. Sklepy powtarzały się naprzemiennie: koszulki pamiątkowe, studia tatuażu oraz szeroki wybór fajek wodnych. Innymi słowy, mogłem co najwyżej zrobić sobie dziurę, nabyć t-shirt z Nicholsonem, a potem zjarany jak Snoop Dogg zastanawiałbym się, czy było warto.

Powrót, za sprawą gry „L.A. Noire”, okazał się nieco bardziej udany, zwłaszcza że zafundowałem sobie podróż do lat czterdziestych minionego wieku (przy okazji macie dowód, że tzw. doświadczenia życiowe traktuję z równą powagą co płody ludzkiego umysłu, niekiedy jeszcze godne miana wytworów kulturowych). Czego dotyczy ta wielogodzinna zabawa, mniej więcej wiadomo. Jako detektyw Phelps prowadziłem śledztwo za śledztwem, zdradzałem żonę, rozpracowałem ogromny spisek na styku polityki, biznesu i policji, wreszcie… no właściwie mógłbym zdradzić zakończenie. Podejrzewam, że niewielu graczy domęczyło się do niego.

Gra „L.A. Noire” najpierw mną wstrząsnęła, a potem oszukała. Oba te barbarzyństwa na mojej osobie dokonały się wbrew intencjom twórców. Na początku ogromne wrażenie zrobiła nowatorska metoda prowadzenia przesłuchania. Wpatrzony w mowę ciała, zasłuchany w ton głosu podejrzanego musiałem dociec, czy ten mówi prawdę, czy też łże. Pomysł naprawdę doskonały – piszę bez ironii. A jednak mnie zmroziło. Przesłuchiwani mieli odruchy ludzkie, po ludzku próbowali mnie orżnąć lub obłaskawić, a jednak nie byli ludźmi: to tylko cyfrowe maszyny odmalowane w przerysowanej konwencji, nawet nie aktor wcielający się w postać, lecz aktor skryty za zdigitalizowaną maską. W pierwszej chwili przeraziłem się jak dziecko, które orientuje się, że miły starszy pan w parku jest diabłem i zionie siarką. Do cyfrowych postaci można strzelać. Można się z nimi sprzymierzyć. Lecz otworzenie ich na całe spektrum ludzkich emocji skojarzyło mi się z piosenką HAL-a pod koniec filmu Kubicka. Chciałem nawet cisnąć pada w kąt (trzeba było), ale, przyznawszy się do własnego idiotyzmu, kontynuowałem zabawę.

Aby naświetlić, co mi w grze nie zagrało, posłużę się przykładem z tzw. życia prawdziwego. Znam takich, którzy wciąż je wiodą. Oto Kazio pożyczył ode mnie stówkę i przykro zwleka ze spłatą. Przyciśnięty do muru znika, nie odbiera telefonów, zatrzasnął maila na głucho, do pracy przemyka w przebraniu kanałowego szczura. Dopadam jego żonę i proszę, niesłychanie grzeczny w mej fizycznej ogromności, by poinformowała męża o moich uzasadnionych oczekiwaniach. A żona odpowiada, że sprawa jest już załatwiona, mam iść do Stasia lub Krzysia, którym Kazio był wierzycielem, wedle woli – jeden z nich wręczy mi stówkę i po sprawie. Zaczynam tłumaczyć, że przecież nie o głupią stówę tutaj chodzi, lecz o coś zupełnie innego, mianowicie o to, by Kazio dopełnił swojego zobowiązana i spłacił dług. Natrafiam na mur: żona twierdzi, że stówkę mogę przecież odzyskać i niepotrzebny mi Kazio, zwróci ją Stasio lub Krzyś. Wrzeszczę, że nic nie chcę od jednego z drugim, nie obchodzą mnie ani trochę w kontekście pieniężnym. Odpowiada mi wzruszenie ramion. Mówiliśmy w różnych językach, nasze oczekiwania były odmienne, chodziło nam o to samo, a jednak nie to samo.

Efekt? Stówka stracona bezpowrotnie, Kazia nie chcę znać i nie mam nawet za co się upić.

„L.A. Noire” oferuje podobną sytuację, smutniejszą o tyle, że cena tej gry przekracza sto złotych. Rozwiązując zagadkę morderstw młodych kobiet, błyskawicznie wytypowałem podejrzanego, właściwie – sama zabawa podsunęła mi go pod nos. Być może gracz, który w przeciwieństwie do mnie nie jest zawodowym twórcą fabuł, miałby więcej z tym kłopotów. Nie jestem innym graczem, jestem sobą i wytypowałem winnego, jak okazało się potem, trafnie. To Kazio zabijał. Ale w momencie, gdy domyśliłem się tej prawdy, twórcy „L.A. Noire” sprzątnęli go ze sceny; zwyczajnie zniknął, jakby Bóg włożył czapkę niewidkę na ten czerep ohydny. W zamian dostałem podejrzanych w osobach Stasia i Krzysia, musiałem ich śledzić, przyskrzynić, przesłuchać i posłać do pudła. Byłem całkowicie przekonany o ich niewinności, niemniej nie zyskałem żadnych narzędzi do zrobienia użytku z tego przekonania. Sterowałem detektywem przesłuchującym niewinnych, a jednak detektyw nie wiedział, że niewinni są niewinni, mógł co najwyżej powątpiewać w ich winę. Mój stan wiedzy był różny od stanu wiedzy Phelpsa, mimo że dostaliśmy dokładnie te same dane i każde śledztwo, każdą intrygę i domek obserwowałem przyklejony do jego oczu.

HAL 9000, tracąc kolejne moduły pamięci, śpiewa na pożegnanie swej umierającej świadomości („2001: Odyseja kosmiczna”, reż. Stanley Kubrick)

Barbarzyńskie wyjęcie Krzysia z kręgu podejrzanych jest pierwszym takim posunięciem, z jakim się zetknąłem i w niczym nie przypomina ograniczeń spotykanych w innych grach. W „Gears of War” nie mogę zastrzelić członków swojej drużyny, ale celem gry jest strzelanie do wrogów, nie do swoich. Dante nie może wchodzić na drzewa, lecz wchodzenie na drzewa nie jest celem „Dante’s Inferno”. Tymczasem podsuwając uzasadnioną możliwość winy Krzysia przy jednoczesnym usunięciu Krzysia z grona podejrzanych, łebskie ancymony z Rockstar uniemożliwiły rzetelne prowadzenie śledztwa. Śledztwo właśnie, nic innego, jest celem gry w „L.A. Noire”.

W ten sposób ekipa Rockstar dokonała rzeczy szczególnej – doszło do przekreślenia identyfikacji gracza z postacią. Przekreślenie to ma charakter absolutny: każdy, kto dostrzeże prawdę o Kaziu, nim podsunie mu ją sama gra, identyfikację utraci. Nie zetknąłem się jeszcze z czymś podobnym.

John Marston

Gry polegają – między innymi – na wcielaniu się w postać czy (częściej) w rolę, którą ta postać ma do odegrania. Walcząc na froncie zrekonstruowanym w „Call of Duty” czy „Battlefield” wcielam się w żołnierza, będąc zredukowanym do swojej żołnierskości. Gdybym rzeczywiście żołnierzem został, cieszyłbym się także życiem pozażołnierskim, czyli rodziną, przyjaciółmi i piciem piwa w sześciopakach. Identyfikując się z żołnierzem w grze, wykonuję tylko czynności zawodowe, czyli strzelam do tych, do których strzelać mi kazano. Podstawą identyfikacji jest to, że na prawdziwej wojnie nie tyle zachowywałbym się jak moja postać (jestem na to zbyt niezdarny i nie znam się na broni), lecz bardzo chciałbym móc się tak zachować, wykazać się tak wysoką skutecznością. To potęga gier – w końcu chęć jest silniejsza od stanu faktycznego. Analogicznie, w „Dead Space” życzyłbym sobie postępować jak Isaac przeze mnie prowadzony, a jeśli już miałbym umrzeć, niegłupio byłoby zginąć w obronie bliskich, niczym John Marston, wiadomo skąd.

Gdyby zniszczenie identyfikacji gracza z postacią, którą prowadzi, wynikało z intencji twórców, wszystko byłoby w porządku. Mielibyśmy do czynienia z nowym rodzajem zabawy: wspieralibyśmy postaci w realizacji celów, nie chcąc jednocześnie, aby te cele zostały osiągnięte (osiągnięto je innymi metodami i tak dalej). Właściwie czemu muszę się identyfikować? Stawiam bełta przeciw skrzynce whisky, że mamy do czynienia ze zwyczajną pomyłką. Panowie z Rockstar zrobili coś, czego nie chcieli i przygotowali intrygę niemal niewidoczną spod szwów.

W tle kołaczą inne, znaczące niedociągnięcia. Wielu graczy wychowanych na produkcjach Rockstar narzekało, że nie może kropnąć każdego, kto nawinie się pod lufę. Nie znam kulisów powstawania „L.A. Noire”, ale u źródeł takiego zabiegu leży, najprawdopodobniej, pozycja, jaką cieszą się służby porządkowe w Stanach. Gra o gliniarzu rozwalającym pół miasta by nie przeszła. Wraz z budynkami, do których nie można wejść, wraz z doświadczeniami po dużo bardziej otwartym „Red Dead Redemption” zyskałem jednak poczucie, że z gracza zmieniłem się w obserwatora prowadzonego od lokacji do lokacji. Tak, wiem: niemożność otwarcia ognia do niewinnych jest słuszna, zrobienie miasta dostępnego jak pani pod latarnią leżało poza zasięgiem twórców ze względu na rozmiar mapy. Ale wrażenie przejścia od roli gracza do obserwatora pozostało. Zwłaszcza że jest coś jeszcze.

Drużyna z „Gears of War 3”

Komentatorzy zwracali uwagę na niemożność przegrania w „L.A. Noire”. Przykrość niepowodzenia, ich zdaniem, została usunięta. Jest to prawda częściowa. Phelps, choćby nogi związał sobie na supeł i oczy wydrapał, dotrwa do ostatniej misji. Gra dzieli się na ponad sto minigierek (przesłuchania, misje uliczne), gdzie można zaznać niepowodzenia: licznik trafnych posunięć wynosi zero, przestępca umyka. Wówczas tę misję należy przejść ponownie. I tak w kółko, aż waląc padem w głowę nie dotłuczemy się rozwiązania. Niemniej, generalny charakter rozgrywki wolny jest od perspektywy klęski i mam pewność, że „L.A. Noire” przeszedłby nawet szympans, odpowiednio długo naciskając przypadkowe klawisze.

Jeśli przegrana jest niemożliwa, to wygrana również nie. Sama semantyka wskazuje, że nie mamy w tym wypadku do czynienia z grą. Z czym? Nie mam pojęcia. Z grą na pewno nie.

Obawiam się, że „L.A. Noire” jest naprawdę produktem innowacyjnym w naszej branży. Nie tylko ze względu na nowatorski system zastosowany przy przesłuchaniach, lecz także z innych, wymienionych wyżej powodów.