Wczoraj znalazłem wreszcie troszkę wolnego czasu i zabrałem się za leżące (zbyt) długo odłogiem „The Last of Us”. Nie zaszedłem za daleko, ale oczywiście zdążyłem przejść otwarcie gry, w którym główny bohater (*uwaga, spoiler małego kalibru*) traci córkę. Dzisiaj pomyślałem, że muszę też zadbać o swojego wysłużonego peceta i wolny czas poświęciłem na leżące (o wiele zbyt) długo odłogiem „Shelter” – grę o borsuczej matce dokarmiającej swoje młode. Tutaj kierowana przeze mnie postać też straciła dziecko. I ze zdziwieniem stwierdziłem, że tragedia borsuka w „Shelter” poruszyła mnie dużo bardziej niż tragedia człowieka w „The Last of Us”. Po tej drugiej tylko westchnąłem, a po pierwszej muszę się otrząsnąć.

Początki były przede wszystkim żmudne. Jako borsuczyca otoczona piątką młodych, musiałam po pierwsze mieć oczy dookoła głowy, żeby po drodze nie zagubić żadnego maleństwa, a po drugie wciąż musiałam wynajdować jedzenie i dokarmiać właśnie te, które najbardziej tego potrzebowały (co przy gromadce egoistycznych żarłoczków nie jest łatwe). Krótko mówiąc – musiałam być rodzicem; w wyżej wymienionych sprawach rodzicielstwo borsucze nie różni się za bardzo od ludzkiego. Znajdowałam im jabłka i rzodkiewki, skradałam się za lisami (przeważnie uciekały) i żabami (nabrałam wprawy w ich łowieniu, co mówię nie bez dumy).

Ulewa.

Potem pojawiły się pierwsze zagrożenia. Na przykład szybujący nad łąką orzeł, przed którym chowaliśmy się w wysokiej trawie. Potem zapadła noc, świat zaczął wyglądać zupełnie inaczej, a przestraszone maluchy co chwila uciekały w ciemność, ale na szczęście żaden z nich się nie zgubił. Wreszcie dotarliśmy nad rwący strumień. Lało jak z cebra, a przez nurt co chwila przelewała się potężniejsza fala – zbyt duża na siły małego borsuka. Woda wezbrała, poczekałam chwileczkę, szczeknęłam i popędziłam przed siebie po płyciźnie. Przy drugim brzegu obejrzałam się za siebie – OK, wszyscy są, już dobiegają. Wbiegłam między wysokie trawy i w tym momencie usłyszałam za sobą głuchy huk i stłumiony skowycik. Nie do końca do mnie dotarło, co się właściwie stało, ale wybiegłam spomiędzy traw, dzieciaki za mną, policzyłam – była ich czwórka, nie piątka. Przystanęłam, a właściwie przystanąłem – dłoń na klawiaturze na ułamek sekundy nieświadomie zastygła w autentycznym przerażeniu.

Porównuję sobie teraz ten skowycik z podobnymi rodzicielskimi dramatami, jakie widziałem w grach. Ta z początku „Heavy Rain” z poliwizją, zwolnionym tempem, fortepianową muzyczką, długą sekwencją matczynego płaczu i samotnym balonikiem unoszącym się w powietrze. Śmierć córki Joela w „The Last of Us” – pełna zaskoczeń i emocji, z krzykiem, łkaniem i błaganiami. W obu tych przypadkach wyraźnie czuję, jak twórcy zasadzają się na moje uczucia, przeciągają i potęgują wzruszenia, a w końcu zapominają, że to krótka i niezawodna droga do grafomanii (właśnie dlatego moim zdaniem sceny śmierci dzieci są w tych bardzo przecież dobrych grach jednym najsłabszych elementów).

Ciemna noc.

W „Shelter” śmierć dziecka jest przerażająco bezceremonialna. Nikt jej nie celebruje – ani twórcy gry, ani świat dookoła, któremu jest całkowicie obojętna. Na dobrą sprawę można jej w ogóle nie zauważyć. Właśnie dlatego przeraża dużo bardziej niż wyciskające łzy scenki z większych gier. Po pierwsze – ze względu na oszczędność środków. Ale nie tylko.

„Heavy Rain” i „The Last of Us” w kulminacyjnych scenach stawiają na środki ściśle filmowe – dialog, operowanie obrazem i ujęciem, muzykę. „Shelter” zabiera się za domenę dla filmu niedostępną – czyli działanie. Wykorzystuje najprostszy mechanizm gry. Najpierw uczy nas, co robić, żeby osiągnąć sukces/przejść dalej – nie gubimy dzieci, zbieramy jedzenie, dajemy je komu trzeba, polujemy, unikamy zagrożeń. Wszystko to proste, powtarzalne czynności – wyrasta z nich rozgrywka niezbyt porywająca, ale łatwo wchodząca w nawyk. Na tej warstwie prostych motywacji i prostych nagród nadbudowuje się delikatna zawartość emocjonalna – maluchy są rozczulające, więc tym milej je karmić. Dopiero, kiedy dochodzi do pierwszej tragedii, rozumiemy nagle, jaką siłę może mieć to proste połączenie emocji i rutyny. I zdajemy sobie sprawę, że „Shelter” to gra nie o karmieniu, tylko traceniu dzieci. Pokazująca straszne rzeczy, które przecież dla wielu stworzeń (w tym ludzi) na świecie są najzwyklejsze: że najbardziej boli to pierwsze i to ostatnie, albo że kiedy kogoś zabraknie, trzeba iść dalej, bo nikt za nas tego nie zrobi.

Najbardziej przerażający był dla mnie moment, kiedy zostałam sama. Wszystko, co dotąd robiłam (cała opowieść/cała mechanika gry) było związane z karmieniem dzieci. Powtarzalność pewnych czynności – jak to w grze – zmieniła mnie w automat, sprawnie i błyskawicznie pokonujący kolejne przeszkody. Znienacka stałam się automatem niepotrzebnym – bo wszystkiego, czego się nauczyłam, nie miałam już dla kogo robić. Trudno to poczucie opisać, a jeszcze trudniej znaleźć grę, w której dałoby się coś takiego przeżyć. Myślałem, że zdarza się to tylko w życiu.

Pożar

Rzecz bardzo ważna – to poczucie własnej zbędności zostało precyzyjnie wpisane w projekt mechaniki  „Shelter”, tak samo, jak empatia w „Journey” czy niejednoznaczność dylematów moralnych w „Papers, Please”. Od dawna podkreślam na JS, jak bardzo kibicuję nie-grom, a w tym miejscu zaznaczę, że równie silnie kibicuję grom, które potrafią na bazie swojej mechaniki zbudować poruszające i niejednoznaczne całości. A niejednoznaczność sytuacji ukazanej w „Shelter” doceni każdy, kto przeczeka całe napisy końcowe (następująca wówczas scenka ciekawie współgra ze świetnym tekstem Marzeny Falkowskiej o „The Last of Us”).

Jako że tekst niniejszy zamieszczam w dziale Jawne Recenzje, dodam jeszcze, że oprawa audiowizualna „Shelter” jest, mówiąc wprost, wybitna. Umowne zgeometryzowane kształty świata, tekstury przypominające Escherowskie mozaiki, a w tle – delikatnie odrealniająca całość muzyka.

„Shelter” to, bez dwóch zdań, jedna z kilku najważniejszych gier wideo ostatnich lat. I świetny przykład gry na bardzo wysokim poziomie artystycznym, która nie próbuje redukować swojej mechaniki, a wręcz przeciwnie – robi z niej główny nośnik tego, co ma do przekazania.

Podziękowania na koniec.