Dawniej proces tworzenia i dystrybucji gier nie różnił się od tych, które znamy z innych mediów.

Tekst ten poświęcony jest zjawisku, które staje się ostatnio w grach dominującym trendem. Chodzi o to, że nie wiadomo już dziś, co uważać za “gotową” grę*. [TU BĘDĄ PRZESŁANKI]. Nie ulega więc wątpliwości, że konsekwencje tych trendów są dość niepokojące**. Zjawisko gier-procesów gier-in-spe*** jest całkiem stosunkowo nowe i niezwykle dynamiczne, więc, gdy tylko niniejszy tekst zostanie ukończony, to będę sukcesywnie uzupełniał go o kolejne uwagi (dodajcie go sobie zatem do 'ulubionych’ i zaglądajcie tu co jakiś czas).

* Używam cudzysłowu, bo potem zmienię to słowo – nie podoba mi się, ale chwilowo nie mam nic lepszego

**W skończonej wersji tekstu teza ta może się jednak jeszcze zmienić, może to jesdnak jest zjawisko pozytywne? Z drugiej strony – negatywny wydźwięk tekstu jest dobrą przeciwwagą dla powszechnego entuzjazmu towarzyszącego tej formie dystrybucji….

*** termin techniczny, piszę z myślnikami, żeby łatwo go było w tekście zobaczyć – zostanie, jeśli tylko nie znajdę nic lepszego

–—-

Nie wiem, jak Was, ale mnie taki sposób publikowania tekstów doprowadziłby do szału. Tymczasem, w przypadku gier wideo jest to obecnie najmodniejsza forma dystrybucji, za którą chwytają się niemal wszyscy – od debiutantów kodujących swój pierwszy indie-hit, przez twórców uznanych i sprawdzonych, po duże studia, mające już na swoim koncie kilka gier. Dawniej proces tworzenia i dystrybucji gier nie różnił się od tego, który znamy z innych mediów. Akt twórczy dokonywał się poza obiegiem publicznym a dystrybucja rozpoczynała się z przytupem – gra miała swoją, często wyczekiwaną przez odbiorców, premierę, rozchodziła się i następował krótki okres ciszy, podczas którego role odwracały się i to tym razem jej twórca czekać musiał na pierwsze reakcje graczy. Tymczasem, oficjalnej premiery „Minecrafta” większość odbiorców nawet nie zauważyła, ponieważ była już od ponad roku pochłonięta graniem w… „Minecrafta:. Moment, który kiedyś nazwalibyśmy premierą, przyszedł i niezauważenie minął, a „Minecraft” wciąż był rozwijany – zupełnie tak, jak przed “premierą”. Nie ulega wątpliwości, że w przypadku tej konkretnej gry mamy do czynienia z doskonałą zbieżnością treści i formy dystrybucji – gra o budowaniu świata sama budowała się i buduje na naszych oczach. Gdyby nie tradycja, nakazująca uznawanie wersji 1.0 za kamień milowy, uznalibyśmy, wspierani arytmetyką, że między 0.9 a 1.0 jest dokładnie taka sama różnica, jak między 1.0 a 1.1 Nie miejmy jednak złudzeń – fakt ten znacznie więcej mówi nam o współczesnej przydatności pojęcia “premiery”, niż o samym „Minecrafcie”. Gigantyczny sukces tej gry sprawił bowiem, że forma dystrybucji, jaką Notch wybrał, zaczęła być kopiowana znacznie częściej niż jej estetyka, czy mechanika.

Beta 1.6.2. Kiedy to było?

Dziś pierwsza cząstka gry wyłania się często na Game Jamie, co oznacza, że zarówno akt inspiracji, jak i każdy etap aktu tworzenia odbywa się na widoku. Twórcy Jamu rzucają ideę, a to, co przetrwa burzę mózgów, zamienia się na oczach odbiorców w szkice, zaczyny grafiki, mechaniki i dźwięku. W końcu powstaje grywalna całość, której najważniejszą funkcją i tak jest rozpalająca wyobraźnię niespełniona jeszcze obietnica – co by było, gdyby pomysł ten rozwinąć do postaci pełnoprawnej gry? Na odpowiedź nie trzeba zazwyczaj długo czekać. Obietnicę opakowuje się w zestaw odpowiednio wyskalowanych pakietów cenowych i przedstawia odbiorcom na Kickstarterze. Przedmiotem transakcji jest tam najczęściej nadal czysta potencja – gra nie wyszła przecież jeszcze poza fazę projektu. W zamian za (zazwyczaj niewielką) opłatę, gracz wcielić się może w inwestora, czy może raczej mecenasa, który obserwuje poszczególne etapy tworzenia – niekiedy, tak jak w przypadku odpowiedzialnej za kickstarterowy boom „Broken Age” – w jakości HD. Równolegle, gra-in-spe startuje w konkursie Steam Greenlight, gdzie tej niezrealizowanej jeszcze, nieobrosłej w kod idei rezerwuje się już wirtualne półki w sklepie firmy Valve.  Gdy część potencji już się zrealizuje, gra-in-spe może zostać sprzedana bardziej konserwatywnemu odbiorcy – takiemu, który jeśli już za coś płaci, to woli, żeby to choćby trochę istniało. Nie ma sprawy, dla tak wymagających klientów również coś mamy – to Steam Wczesny Dostęp. Nie oznacza to, rzecz jasna, że gra jest już bliska ukończeniu – wręcz przeciwnie, nadal wszystko, ale to wszystko, może się w niej zmienić, ale przynajmniej coś da się uruchomić. Dobrym przykładem ryzyka związanego z takim zakupem jest gra „Rust”, która, powstawszy jako klon gry „DayZ”, porzuciła niedawno jedną ze swych cech rozpoznawczych i usunęła zombie, stając się tym samym pierwszym w historii zombie-survivalem bez zombie. Oczywiście zombie mogą równie dobrze jutro do niej powrócić – twórcy „Rust” bez skrępowania przyznają, że nie mają jeszcze pojęcia, w którą stronę ostatecznie pójdą, a nieumarli od początku byli w grze obecni w charakterze zapchajdziury.

„Rust”. Gra, która pozbyła się zombie.

Jeżeli taka „gra o płynnej tożsamości” nam nie odpowiada i wolimy dać na przeczekanie – czyli wytrzymać do chwili, w której gra wyjdzie już z inkubatora Steam i zacznie być sprzedawana w sposób tradycyjny, to lepiej się nie łudzić. Nie możemy już być pewni dnia i godziny, ponieważ w każdej chwili twórca może przygotować aktualizację, która zmieni grę nie do poznania. Znienacka zmienić może się sterowanie („Killzone 2”, „Uncharted 3”), grafika („Gran Turismo 5”), opcje interfejsu („Burnout Paradise”), poziom trudności („Catherine”) a nawet zakończenie („Portal”).

No dobrze, ale komu właściwie ta przemiana gier w gry-in-spe przeszkadza? Czy chodzi jedynie o tęsknotę za konkretem, finalną całością, którą można odłożyć na półkę po ukończeniu i wspominać po latach? Czym to się różni od dawniejszych nieukończonych dzieł? Wszak katedra w Kolonii też była zaprezentowana wiernym w trybie early access… Sądzę, że są przynajmniej trzy aspekty tej przemiany rynku gier wideo, nad którymi warto zastanowić się zawczasu, ponieważ zrodzić mogą niepożądane konsekwencje.

Po pierwsze, weźmy pod uwagę aspekt prawno-ekonomiczny. Nie możemy przymykać oczu na to, że odbiorcy płacą za gry-in-spe i muszą w jakiś sposób dokonać oceny wartości tego zakupu. Nie wypracowaliśmy jednak żadnych nowych kryteriów, czy skali porównawczej, a stare kryteria przestały być adekwatne. Jakie prawa ma konsument gry-in-spe? Kiedy zasadnie może poczuć się oszukany? W przypadku tradycyjnego modelu mieliśmy przynajmniej jakieś intuicje i analogie do innych dziedzin. Było na przykład jasne, że gra z niedziałającymi funkcjami jest produktem wadliwym, za który możemy domagać się zwrotu pieniędzy. Zasady takiej nie sposób stosować w przypadku gier-in-spe. Niedawno EA zostało pozwane przez inwestorów do sądu za awaryjność „Battlefield 4”. Nie byłoby to możliwe, gdyby gra sprzedawana była jako “beta” albo “wczesny dostęp”. Wystarczyło dodać to jedno zastrzeżenie! Jak duży kawałek gry musi działać, żeby wypadało ją sprzedawać w trybie wczesnego dostępu? Czy wystarczy na przykład samo menu, czy też może warunkiem koniecznym jest możność poruszenia postacią na ekranie? W jaki uczciwy sposób zakomunikować możemy graczowi stopień, w jakim gra-in-spe jest już ukończona, skoro nie istnieje żadna jednolita skala, którą możemy się posłużyć, nie mówiąc już o tym, że sami możemy jeszcze tego nie wiedzieć? A z drugiej strony – jak intensywnej “opieki” mają prawo oczekiwać użytkownicy od twórcy? Po jakim czasie wolno mu zaprzestać aktualizacji nie będąc posądzonym o porzucenie i zaniedbanie swoich klientów?

BF4 – nie porzucajmy klienta!

Po drugie, musimy wziąć pod uwagę aspekt dziennikarsko-krytyczny. W którym momencie cyklu istnienia gry-in-spe należy ją zrecenzować? Wciąż dominującym modelem jest uznanie, że recenzja dotyczyć powinna wersji 1.0. Redakcje, które odstępują od tego zwyczaju, próbują rozwiązań pośrednich – Eurogamer recenzuje gry wydane w formie wczesnego dostępu, ale nie przyznaje im ostatecznej oceny. Można podejrzewać, że coraz więcej pism i stron internetowych pójdzie w tym kierunku. W innym przypadku możemy znaleźć się w sytuacji, w której większość nowych gier oferowanych klientom nie jest nigdzie recenzowana, a podsumowujące rok listy top ten nie zawierają żadnej z gier, w które faktycznie w danym roku grano. To jednak nie koniec kłopotów recenzenta – co należy zrobić w sytuacji, gdy oceniona przez nas gra-in-spe już po przekroczeniu mitycznej wersji 1.0 w znaczący sposób zmieniła swoją charakterystykę? Czy powinniśmy ponownie ją zrecenzować, jak robić to będzie od teraz IGN? A może zaktualizować starą recenzję, usuwając z niej nieaktualne już paragrafy? Czy pisząc felieton na Jawne Sny powinniśmy zacząć zastrzegać w przypisach, że opinie nasze dotyczą gry w określonej wersji (na przykład sprzed aktualizacji 1.31)? Problemy te są poważniejsze, niż mogłoby się to wydawać, ponieważ wynikają z niedostosowania mediów – nie da się napisać zamkniętego tekstu podsumowującego i oceniającego coś, co jest otwartym, dynamicznym procesem.

Po trzecie, należy zastanowić się nad aspektem psychologicznym nowej formy dystrybucji gier. Nie od dziś wiadomo, że kultura fanowska zgromadzona wokół gier wideo cechuje się większym stopniem przywiązania do dzieł, niż analogiczne kultury zogniskowane wokół filmu i książki. W skrócie – gracze, znacznie częściej niż czytelnicy, czy widzowie, mają poczucie współwłasności i współodpowiedzialności za dzieło. Efektem tego są bardzo emocjonalne reakcje, w rodzaju tej, która spotkała twórców Mass Effect, od których oczekiwano zmiany zakończenia serii. Wydaje się, że sytuacja, w której użytkownicy są z grą od samych jej początków i nierzadko wpływają na jej treść, prowadząc aktywny dialog z ich twórcą, może emocje te zwielokrotnić. Zjawiska tego nie należy lekceważyć, o czym upewniają nas ujawniane co jakiś czas incydenty, kiedy to twórcy gier traktowani są przez swoją klientelę niczym artystyczni niewolnicy zobowiązani do spełniania wszystkich cyfrowych zachcianek. Najnowszym przykładem tej ciemnej strony fandomu jest historia twórcy gry „Flappy Bird”, który zmęczony roszczeniowym nastawieniem odbiorców postanowił wycofać grę z Appstore’a, mimo że przynosić mu ona zaczęła znaczne dochody. Dramatyczna historia „Flappy Bird” zainspirowała właśnie swój własny game jam, więc cykl rozpocząć się może na nowo.

„Flappy Bird MMO”, czyli Czas Apokalipsy.

Być może mylę się i okaże się, że wspomniane problemy rozwiążemy szybko i bezboleśnie. Nie ulega jednak wątpliwości, że chwilowo dobrego rozwiązania nie widać. Kolejny raz okazuje się, że technologia – tym razem technologia dystrybucji, o całą długość wyprzedziła naszą zdolność przewidywania i opisu zjawisk.