Eksploracja mrocznych lochów, jak się okazuje, ma więcej wspólnego z korporacją, niż z klasyczną walką o pokój, dobro i sprawiedliwość. Ścieżki awansu, wyzwania projektowe i zarządzanie morale zespołu są równie ważne co ostry miecz w dłoni i odwaga w sercu.

„Darkest Dungeon” jest silnym kandydatem na moją grę roku. Co prawda nie dotarliśmy jeszcze do połowy, ale w cały pierwszy kwartał 2016 spedziłem w tytułowych podziemiach, walcząc ze złowrogimi monstrami, oblepiającym ciała i umysły mrokiem, nerwicami moich bohaterów i brakami kadrowymi.

Na pozór „Darkest Dungeon” to kolejna wariacja w temacie rogue-like’a skrzyżowanego z klasycznym cRPG: w wiosce rekrutujemy i szkolimy bohaterów, którzy później wyruszają gromić wraże potwory w mrocznych podziemiach i nawiedzonych lasach. Klasyczna turowa rozgrywka przypomina trochę grę planszową, tyle że wzbogacono ją o element zarządzania stanem psychicznym wspomnianych bohaterów. Wystarczy jednak pograć nieco dłużej, by zorientować się, że pod powierzchnią „Darkest Dungeon” czai się znacznie więcej niż widać na pierwszy rzut oka… i zapewne są tam macki.

W rzeczy samej są macki.

Jedną z rzeczy którymi z miejsca kupił mnie „Darkest Dungeon” jest klimat. Mroczną atmosferę pomaga budować stylowa oprawa audiowizualna. W warstwie dźwiękowej mamy mięsiste odgłosy, odpowiednio pompatyczną muzykę i głęboki głos narratora, który na bieżąco komentuje wydarzenia w grze (i jest świetny, ten z Bastion się chowa!). Graficznie „Darkest Dungeon” wygląda jakby ktoś zanimował komiks Mike’a Mignoli albo Michaela Avona Oeminga: uproszczone, acz wyraziste postacie narysowane mocną kreską i obszary czerni kontrastujące z plamami barw. Po części za nastrój odpowiada też proza, która pojawia się w grze: teksty, zarówno pisane (bohaterowie), jak i mówione (narrator), rozmaite opisy, historia i fabularne wstawki. Wszystko razem jest bardzo lovecraftowskie, doprawione jeszcze odrobiną Poego – niby horror na poważnie, ale na tyle klasyczny, że nie straszy. Niemniej nastrój jest świetny, epicka walka słabych ludzi z koszmarnym zagrożeniem.

A propos słabych ludzi – nowatorskim elementem który w erpegowe schematy wprowadza „Darkest Dungeon” jest zarządzanie stanem psychicznym bohaterów. Teoretycznie motyw ten pojawiał sie już w niektórych grach, ale w praktyce niewiele z nich potrafiło zrobić to równie udatnie. W wyniku eksploracji mrocznych dziedzin, obcowania z nieznanym i stawiania czoła potwornym istotom bohaterowie zbierają punkty stresu. Jeśli stres osiągnie wartości krytyczne, coś w nich pęka i najczęściej załamują się na różne malownicze sposoby. Jednych ogarnia paniczny lęk, w związku z tym trzęsą się, obawiają zaatakować, wycofują na tyły, odmawiają wykonywania rozkazów i sieją defetyzm. Inni wpadają w paranoję, więc oskarżają resztę drużyny o zdradę i sprzyjanie mrocznym siłom. Jeszcze inni uciekają w masochizm: rzucają się do nierozważnego ataku, odmawiają leczenia, albo nawet sami zadają sobie rany. Wszystkie te zachowania obciążają pozostałych bohaterów, więc spirala stresu nakręca się coraz szybciej. Czasami, od wielkiego dzwonu, ktoś na dnie rozpaczy odnajdzie w sobie niespodziewane siły i wyjątkowo stanie się filarem drużyny, wspierając ich inspirującymi tekstami lub świecąc przykładem nieugiętej siły woli, co zdarza się jednak na  tyle rzadko że nie sposób na to liczyć. Okazjonalny łut szczęścia, nikły promyczek nadziei w mrokach wrażych ruin, ale nie szansa dla której warto zaryzykować. Po powrocie do wioski trzeba zregenerować nadszarpniętą psyche, w zależności od preferencji: w karczmie, w burdelu lub w kościele.

Do tego dochodzą jeszcze rozmaite cechy szczególne, zwane dziwactwami, które mogą być zarówno pozytywne (rzadziej), jak i negatywne (częściej). Przybywa ich wraz z doświadczeniem: im dłużej bohaterowie walczą z otchłanią, tym bardziej odbija się to na ich psychice. Dziwactwa mogą obejmować tak zróżnicowane objawy jak kleptomania (część łupów kradną dla siebie), lęk przed ciemnością lub – dla odmiany – światłem, fobie na niektóre rodzaje lochów lub potworów, niechęć do pewnych sposobów odstresowywania wiosce i tak dalej. Te pozytywne z kolei wzmacniają statystyki lub powodują, że w pewnych warunkach bohater lepiej walczy: nienawiść do niektórych typów istot, w tym również ludzi, albo znajomość obszarów występowania złych stworzeń. Na to wszystko nałóżmy jeszcze choroby fizyczne, od czarnej plagi przez szkorbut aż po bulimię, i widzimy, że nasi dzielni wojownicy lub równie dzielne wojowniczki z czasem niosą na plecach nie lada bagaż. A wszystko to trzeba wziąć pod uwagę montując drużynę, żeby na przykład nie wrzucić klaustrofoba do lochów albo kogoś kto boi się duchów do nawiedzonego domu.

„Darkest Dungeon” długi czas spędził w Early Access i to widać: gra jest dopieszczona w najdrobniejszych szczegółach. Zachwycałem się już oprawą audiowizualną, ale warto przyjrzeć się dokładniej jak różne fragmenty gry współpracują razem przy tworzeniu klimatu. Tytułowa ciemność jest ważnym przeciwnikiem i elementem który należy kontrolować. Im ciemniej jest dookoła, tym większe obciążenie dla psychiki bohaterów, co powoduje, że szybciej się załamią. Ponadto w mroku potworom łatwiej zaskoczyć drużynę i zadają większe obrażenia. Co prawda również bohaterowie mają wtedy większe szanse na ciosy krytyczne, ale jest to ryzykowna i nieprzewidywalna ścieżka do zwycięstwa. Ciemność i towarzyszące jej niebezpieczeństwo „Darkest Dungeon” sygnalizuje trojako: po pierwsze symbolicznie, czyli stosownym wskaźnikiem pochodni na górze ekranu, po drugie wizualnie, gdyż w miarę jak mrok zapada, lochy stają się coraz ciemniejsze, a barwy bardziej przygaszone, i po trzecie dźwiękowo, bo muzyka robi się bardziej straszna i słychać w niej niepokojące tony, odległe krzyki i przybliżające się odgłosy potworów. Fantastycznie buduje to klimat.

Inne niuanse dotyczą bardziej warstwy rozgrywki: miejsce postaci w drużynie ma wpływ na to których umiejętności będą mogli użyć, dlatego wszelkie ataki które przetasowują ekipę są bardzo niebezpieczne, bo burzą plany i mogą wręcz uczynić poszczególnych bohaterów bezbronnymi. Kolejność działań również ma znaczenie – czasem warto dobić wroga zanim przyjdzie jego kolej, żeby nie dać mu szansy zadać obrażeń, a czasem warto powstrzymać się od ostatniego ataku, żeby załapać się jeszcze na dodatkową rundę leczenia od kapłana. Wszystkie te drobiazgi sumują sie, dlatego zignorujcie ludzi którzy narzekają na losowość rozgrywki w „Darkest Dungeon”: po prostu jeszcze nie dostrzegają ile można zrobić, by tę losowość okiełznać, a w każdym razie mocno ograniczyć.

Mimo wszystkich zalet, „Darkest Dungeon” nie jest grą idealną: wymaga dużych ilości grindowania, co w pewnym momencie zaczyna doskwierać w związku z pewną powtarzalnością rozgrywki po dłuższym czasie grania. Mnie osobiście nie przeszkadzało to tak bardzo, bo strasznie podoba mi się klimat i oprawa gry, dlatego, co rzadkie, grindowałem z przyjemnością. Poza tym losowo tworzone lochy czterech różnych typów plus olbrzymia ilość kombinacji klas bohaterów i powiązanych z nimi umiejętności pozwalały na eksperymentowanie z rozmaitymi stylami gry, a okazjonalne mocniejsze potwory (coś w rodzaju opcjonalnych bossów) wprowadzały dodatkowy element nieprzewidywalności i zagrożenia. Bywa też, że mimo wszelkich starań coś pójdzie nie tak – Starsi Bogowi Liczb Losowych niekiedy potrafią być nader nieprzychylni i kampania nie do przegrania nagle zmienia się w rozpaczliwe ratowanie niedobitków. Trochę jak w moich ulubionych „Dark Souls” nie można sobie pozwolić na chwilę nieuwagi czy niedocenienie przeciwników, bo znienacka losy bitwy mogą przechylić się na niekorzyść gracza. Efekt kuli snieżnej – jeden mocny cios, więcej stresu, któryś wojownik zeświruje, zacznie dokładać stresu innym, i za chwilę cała drużyna odpada. Wynikają z tego potem śmieszne filmiki w internecie.

Przypomina to pracę z prawdziwymi zespołami, takimi złożonymi z realnych ludzi. Jeden malkontent, wredniak czy obijacz potrafi zatruć atmosferę, zarażając innych negatywnym podejściem lub lenistwem. Dlatego trzeba tego rodzaju sytuacje rozwiązywać jak najszybciej – bo z czasem mogą podminować i rozsadzić cały zespół. W „Darkest Dungeon” jest tak samo: w przypadku niedużego lochu można nie przejmować się zanadto morale bohaterów, trzeba tylko szybko uporać się z zadaniem i wrócić do wioski zregenerować psychikę. Ale już w dłuższych lochach ataki obciążające umysł mogą być bardziej niebezpieczne niż kły i pazury, a  dokończyć zadanie w chwili gdy cała drużyna puściła się poręczy, popadając w rozmaite fobie i psychozy, jest w zasadzie niemożliwością. Zupełnie jak w prawdziwym życiu: na krótkim projekcie można przysiąść fałdów, zrobić crunch time i dowieźć w terminie, po czym odpocząć i odzyskać siły. Ciągły crunch, stres i nadgodziny przez dwa lata bez przerwy… no cóż, niektórzy nadal próbują, a potem płaczą z powodu dużej rotacji pracowników. I z reguły nie widzą jak jedno wiąże się z drugim.

Takich kwestii żywcem wziętych z podręcznika zarządzania zespołem jest w „Darkest Dungeon” więcej. Po awansowaniu na trzeci poziom rozwoju, bohaterowie nie chcą chodzić do niskopoziomowych lochów, bo to już dla nich za proste. Musimy więc zadbać o odpowiednie dla nich wyzwania: nie za trudne (bo polegną), nie za łatwe (bo będą grymasić). Wypisz wymaluj jak cackanie się z gromadką programistów. Do tego niektóre klasy bohaterów się nie lubią: religijni ortodoksi w rodzaju Krzyżowca lub Westalki odmówią dołączenia do drużyny jeśli znajduje się w niej Abominacja (coś w rodzaju wilkołaka). Trzeba więc rozważnie budować ekipy, brać pod uwagę ich anse i niuanse, a także dbać o różnorodność umiejętności, żeby poradzili sobie w różnych sytuacjach. Zważywszy wspomniane wcześniej dziwactwa oraz choroby, dopasowanie zespołu do projektu, przepraszam, do danego lochu bywa sporym wyzwaniem.

Przykładowo, do uzupełnienia składu przydałby się ktoś na pierwszą linię, żeby zadawać duże obrażenia, ale Krzyżowcowi religia nie pozwala pójść z Abominacją, Barbarzyńska Wojowniczka jest kleptomanką (więc wtedy nici z zysku, nie będzie za co leczyć weteranów), a Trędowaty jeszcze się kuruje po poprzedniej wyprawie, podczas której złapał jednocześnie tężca, wściekliznę, wrzody i biegunkę. Można by wziąć Rzezimieszka, ale jego akurat nie podleczyliśmy ostatnio, bo nie było funduszy, więc jest trochę niestabilny psychicznie i lepiej trzymać go z dala od lochów, stresów i ostrych przedmiotów. Pasowałby jeszcze Łowca Nagród, niestety on z kolei panicznie boi się nieumarlych, a w tych ruinach ich akurat jak mrówków, więc skreślamy go z listy, zgrzytając zębami. Z braku laku bierzemy zatem do drużyny kogoś względnie zdrowego i bez dziwnych cech, za to zadającego mniej obrażeń. Płynie z tego ważna życiowa nauka: nigdy nie będziesz miał(a) idealnego zespołu, zawsze będzie musiał(a) sobie radzić z tym co masz.

Jak widać z powyższego opisu, „Darkest Dungeon” nie jest grą dla każdego. Mnie jednak podobała się bardzo i wciągnęła na długie tygodnie. W zasadzie grałem w nią z przerwami przez cały pierwszy kwartał, a jeśli w niedalekiej przyszłości pojawi się jakiś dodatek, kupię go z marszu, nie czekając na przecenę. Poza dbałością o szczegóły, nastrojową oprawą, mrocznym klimatem i świetnym balansowaniem rozgrywki pomiędzy ryzykiem a nagrodą, „Darkest Dungeon” totalnie kupił mnie swoim pesymistycznym realizmem, ukrytym pod płaszczykiem lovecraftowskiego fantasy. Polecam wszystkim, a growym smakoszom w szczególności. Podawać z krwawym winem i podsmażanymi na piekielnym ogniu mackami ośmiornicy, konsumować nocą przy świetle świecy.