Nie, nie zacznę od obowiązkowego dowcipu na temat końca świata, którego ponoć nie było. Nie zacznę też od wyjaśnienia, że nie ma to być podsumowanie przekrojowe, soczyste i wyczerpujące, tylko subiektywne – bo to widać już w tytule. Wyjaśnię tylko, dlaczego jest szczególnie subiektywne – otóż w tym roku, w związku z przeprowadzką, remontami i remanentem życiowym z okazji wejścia w związek małżeński, miałem dużo mniej czasu na granie, niż w poprzednim, a zatem i mój ogląd tego, co się w świecie gier działo, jest pewnie mniej całościowy. Ale nie mniej zaangażowany niż zwykle. Do rzeczy: oto najważniejsze moim zdaniem sprawy, które działy się w świecie gier wideo w świętej pamięci roku 2012.

1. Granie w niegry

Po pierwsze – i najnajważniejsze – rok 2012 będzie (mam taką szczerą nadzieję) wspominany jako moment, w którym dotąd dziwne, niepasujące do niczego, nie-wiadomo-jak-to-nazwaciowe gry – niegry, które niektórzy nazywają notgames, ostatecznie weszły na salony. Dawniej, kiedy pojawiały się tytuły takie jak „The Path” czy „Fatale”, w których nie ma przeciwników, nie ma wygranej i nie ma porządnie pomyślanego gameplayu, za to jest sporo często dużo ciekawszych rzeczy, recenzenci bywali bezradni. Albo powstrzymywali się w ogóle od komentarza, albo pisali, że w sumie nie wiedzą, co to jest, więc ocenią niżej, bo się nie ubawili. A w mijającym roku pojawiło się przynajmniej kilka tytułów, które nie miały na celu ubawienia gracza, a zrobiło się o nich naprawdę głośno. Takie, jak np. „Dear Esther” czy „Journey”. I nagle okazało się, że mamy już całkiem dobry punkt zaczepienia. Nie mówimy już o nie-wiadomo-czym, tylko o rzeczach typu „DE” czy „J”, o których często słyszeli już nawet gracze na co dzień nie wychodzący poza „FIFę”  doprawianą „Gears of War”. Żeby było jeszcze lepiej, nie-gry wyjątkowo bogato i różnorodnie w tym roku obrodziły i okazało się, że taka forma może mieć bardzo różne odcienie i bardzo różne rzeczy do powiedzenia. Nie odpowiada Ci refleksyjny i rozpoetyzowany do granic możliwości nastrój „Dear Esther”? Zobacz „Thirty Flights of Loving”. Za szybko się tam wszystko dzieje? Spróbuj „The Snowfield”. Zbyt tam ponuro i zimno? Zapraszamy do „Little Inferno”. I tak dalej. Lista najważniejszych (moim zdaniem) nie-gier roku to:

„Dear Esther”. „Journey”. „Datura”. „Thirty Flights of Loving”. „The Snowfield”. „Bientot l’ete”. „Dys4ia”. „Little Inferno”. Kolejność – przypadkowa. Każdy z tych tytułów jest świetnie zrobiony, każdy ma do powiedzenia coś ciekawego, każdy sporo wnosi w świat gier wideo. Grzech nie zagrać. Argumenty w rodzaju, że notgames to forma snobistycznie artystowska, wydumana i rozpoetyzowana, są już niespecjalnie aktualne – wystarczy spojrzeć na „Thirty Flights” czy „Little Inferno”. W ostatnich latach z cienia wyszedł stwór zwany grą niezależną. W roku minionym – niegra. Mam nadzieję, że zostanie z nami już na stałe.

2. Konsoloza z ludzką twarzą – ciąg dalszy

Jednym z najważniejszych wydarzeń roku 2011 było dla mnie pojawienie się dwóch gier, które świetnie wpisywały się w tendencję upraszczania mechaniki klasycznych tytułów na potrzeby mniej wymagających odbiorców, a jednocześnie okazały się świetne – „Deus Ex: HR” i „Skyrim”. Okazało się, że konsoloza jest niekoniecznie plagą – może też sprawiać, że powstają tytuły naprawdę, naprawdę dobre. Rok 2012 na szczęście przyniósł ze sobą kontynuację tego trendu, najbardziej widoczną w postaci dwóch gier: „Dishonored” i „X-COM: Enemy Unknown”. Obie porwały się na świętości – „Dishonored” jawiła się jako kontynuacja tradycji immersive sim spod znaku „Thiefa” i „Deus Exa”, nieco sponiewieranej przez serię „Bioshock” (przypisik: nie oceniam tu samych „B-shocków”, tylko to, co zrobiły z mechaniką immersive sim), a „X-COM” kontynuował chwalebną tradycję najwspanialszej z gier, czyli starego „UFO”. Rezultaty? Nowe tytuły do starych nie dorosły  („Dishonored” trudno wybaczyć choćby o wiele zbyt niski poziom trudności, a „X-COMowi” choćby radosne strzelanie przez przeszkody/osłony), ale nie zmienia to faktu, że są wspaniałe, złożone, pięknie zaprojektowane i warte długich godzin, jakie można w nie zainwestować. Sporo jest malkontentów, którym się nie podoba, że w miejsce starych klasyków na szkolną szóstkę z wykrzyknikiem dostali gry na solidną, soczystą piątkę – ale w ich narzekaniach jest dużo przesady. Cieszmy się z tego, co mamy – jeszcze kilka lat temu nie moglibyśmy marzyć o tak dobrych wskrzeszeniach starych sposobów grania.

Inny przykład uproszczeń, które zamiast być słabością, stają się siłą gry – świetna produkcja Telltale Games, „The Walking Dead”. Na pierwszy rzut oka – obraza dla miłośników tradycyjnych przygodówek i dla entuzjastów skomplikowanej mechaniki gry. Bo tak naprawdę „The Walking Dead” jest przyozdobionym fikuśną grafiką odpowiednikiem Choose Your Own Adventure w jednej z najprostszych, ściśle linearnych form. I co? I jest wspaniale. To jedna z najważniejszych i najciekawszych gier ostatnich lat, pokazująca, jaką przyszłość powinno mieć filmowe skrzydło gier wideo.

3. Wadjet!

Z wielką uciechą obserwuję rozkwit firmy Wadjet Eye Games, produkującej tytuły jeszcze niedawno najbardziej niszowe z niszowych – gry przygodowe tworzone na silniku AGS, przypominające klasykę Sierry i LucasArts. Kiedy Dave Gilbert, twórca serii Blackwell i intrygującej „The Shivah” (przygodówka o rabinie, który przeżywa kryzys wiary, prowadząc przy okazji pojedynki słowne a la Guybrush Threepwood – jedyna w swoim rodzaju!) zakładał firmę SPRZEDAJĄCĄ gry robione w AGS, większość tzw. rozsądnych ludzi uznawała go pewnie za idiotę. Flagowe produkty Wadjet – czyli kolejne części serii Blackwell i „Emerald City Confidential” – zdobywały pewien rozgłos wśród fanów AGS, ale poza to środowisko wychodziły bardzo rzadko. Huknęło dopiero przy premierze „Gemini Rue”, które nagle wprawiło w zachwyt recenzentów do tego czasu udających, że niezależna scena AGS nie istnieje. Gra programowo staroświecka ruszyła na podbój serc i rynków zapchanych różnej maści „nowościami”. Rok 2012 to czas, w którym o kolejnych premierach Wadjet Eye Games wspominają wszystkie ważniejsze miejsca, gdzie pisze się o grach. Ich dwa nowe tytuły, „Resonance” i „Primordia”, nie są może epokowymi arcydziełami, ale to wspaniałe gry, które pokazują, jak niesamowite możliwości daje silnik AGS – i jak niezwykłe przestrzenie leżą z dala od grafiki HD i dziesiątek gigabajtów zajmowanych na dysku twardym. „Primordia” dostaje ode mnie przy okazji głęboki pokłon za najpiękniejszą scenografię roku (ex aequo z „Dishonored”).

4. Skrytoskradki

Od bardzo, bardzo, bardzo dawna czekam na „Thiefa 4”, który skrada się w naszym kierunku tak bezszelestnie, że zupełnie nie wiemy, gdzie i kiedy go czekać. Od bardzo, bardzo dawna narzekam też na to, że stuprocentowo prawdziwe skradanki mają się nienajlepiej – długotrwałe serie jedna za drugą mówią sobie, że za mało w nich akcji, i zamieniają się ze skradanek w bieganko-kopanki. Tym większym zaskoczeniem był więc dla mnie fakt, że w roku 2012 wyroiły się bardzo solidne i ekscytujące gry z mojego ukochanego gatunku. A do tego zakradły się do mnie ze strony, której zupełnie bym się nie spodziewał – czyli ze strony miłych, niewysokobudżetowych drobiazgów. Oczywiście poza „Dishonored”, w którym skradanie bywa przyzwoite (pod warunkiem, że ma się ambicję przejścia gry jako duch). Największą satysfakcję z przekradania się pod nosem wroga miałem we wspaniałym, przejrzystym i trudnym „Mark of the Ninja” – to dla mnie jedno z największych zaskoczeń roku, które zupełnie mnie nie przekonywało, kiedy o nim słyszałem, ale kiedy się za nie zabrałem – przekonało mnie po pięciu minutach (może odezwała się też nostalgia za stareńkim „Saboteurem”, którego „MotN” miejscami bardzo przywodzi na myśl?) Skradanie w drobniutkich, ale diabelnie satysfakcjonujących kawałkach odnalazłem w „Stealth Bastard”, w którym „Thief” spotyka się z „Super Meat Boyem” i obie strony bardzo sensownie się dogadują. Bardzo dobrze wróży udostępniona już wersja alfa „Monaco” – drużynowej gry o włamywaniu się do srodze strzeżonych budynków, w minimalistycznej oprawie graficznej, ale za to z mnóstwem skradankowych emocji. I wreszcie „Qasir al-Wasat” – jedna z najbardziej stylowych gier roku, gdzie gracz kieruje postacią niewidzialnego demona w pałacu rodem z Baśni z 1001 Nocy. Dużo w tej grze błyskotliwych pomysłów estetycznych – na przykład kiedy szukający nas strażnicy drepczą przed siebie, słychać nie kroki, a dźwięk uderzania w struny. Kakofonia przy pospolitym ruszeniu strażników to prawdziwa, baśniowa radość dla uszu.

Kiedyś wydawało mi się, że niskobudżetowa skradanka w minimalistycznej oprawie nie jest w stanie konkurować z klasyką gatunku. Na szczęście, okazało się, że byłem głupi. Mijający rok zamienił mnie w wielbiciela skradanek w wadze koguciej. Wciąż czekam na wagę ciężką.

5. Nie ogarniam tej kuwety.

Gry wideo stają się zjawiskiem coraz bardziej różnorodnym. Kiedyś było wiadomo, o czym można pisać, o czym warto pisać, o czym pisać nie trzeba. Co w świecie gier można znaleźć, a czego nie. Teraz, przy niesamowitym rozkwicie sceny niezależnej, od produkcji komercyjnej po intrygującą amatorszczyznę, przy grach na telefony, tablety, pecety, konsole, konsolki i konsoleczki – trudno już cokolwiek powiedzieć. Nie sposób ferować sensownych wyroków na temat tego, Dokąd Zmierzają Gry Wideo, bo zmierzają jednocześnie w kilkunastu kierunkach i z powrotem. Nie sposób opierać się na bezpiecznych terminach, takich, jak AAA, mainstream, czy indie, bo powywracały się do góry nogami. Po pierwsze przez sukcesy Kickstartera, a po drugie przez cuda takie, jak „Hawken”, który siedzi sobie okrakiem między skromnym światem gier niezależnych a wielkim światem showbiznesu i za nic nie chce się dać zakwalifikować.

Krótko mówiąc – kiedy się pisze o grach, nie sposób tego niejednoznacznego bogactwa ogarnąć. I bardzo dobrze. Gałąź kultury jest w najlepszej kondycji wtedy, kiedy ci, co o niej ex cathedra piszą, są zupełnie zagubieni. Żyjemy w pięknych czasach.

6. Gry, w które nie zdążyłem (dość) pograć, a żałuję:

W ogóle: „The Cat Lady”. „Papo&Yo”.”Drox Operative”. „DayZ”. „Black Knight Sword”.

Jeszcze nie ukończyłem, ale zdążyły zachwycić: „Miasmata”. „The Real Texas”.

6. Gra roku:

W zasadzie brak. Gdybym musiał wybierać, pojedynek rozgrywałby się pewnie między „Dishonored”, „Fezem”, „Dear Esther”, „Walking Dead”, „Botaniculą” i „Crusader Kings II”. Ale, na szczęście, nie muszę.

7. Najciekawsze doświadczenie grania w roku 2012:

1. Stanowczo pierwsze miejsce: zakończenie „Little Inferno”. Śniegowe katharsis. Kyle Gabler w życiowej formie.

2. Włóczęga po pobojowisku w „The Snowfield”, zwłaszcza w tym miejscu, gdzie w powietrzu niosą się szepty ludzi, których już nie ma.

3. Przechodzenie przez stare gry Infocomu. Oczywiście, nie powstały w roku 2012, tylko nieco wcześniej, ale szczęśliwie kolekcja „Lost Treasures of Infocom”, którą jeszcze niedawno trzeba było z trudem zdobywać na aukcjach internetowych, właśnie trafiła do AppStore’a.

Znad dachów, znad witających Nowy Rok kominów, pisał dla Was

Paweł Schreiber